MONTECUBEIRO - PENA- MONTECUBEIRO (CASTROVERDE)

No concello de Castroverde xa fixen outras dúas rutas. A 1ª xa hai ben anos: RUTA DE SOUTOMERILLE que quero volver repetir xa grabando o track e volvendo a desfrutala. A 2ª foi hai poucos anos: ROTEIRO POLO VAL DO RÍO TÓRDEA. As dúas me permitiron coñecer bens naturais e etnográficos deste concello que me sorprenderon. A ruta de hoxe é oficialmente lineal, de case 20 km. que me pareceron moitos para facer dunha soa vez e por eso dividín en dúas este ruta, a 1ª parte, a de hoxe, fíxena circular deixando nun punto que xa comentarei o trazado oficial, para regresar ao punto de inicio.

Características desta ruta:

Lonxitude: 12 km.

Dificultade: fácil, agás un tramo antes de chegar á Pena no que o camiño estaba sen rozar e baixaba moitísima auga nestas datas de chuvia. Noutras épocas seguro que non hai problema coa auga pero siq ue necesita un roce.

Ruta circular, perfectamente sinalizado o tramo oficial. Para facela circular é necesario seguir un track. Deixo o meu en WIKILOC

Descripción.-

A ruta parte dende a igrexa de S. Cibrao de Montecubeiro, unha parroquia de Castroverde. Ao pé da igrexa hai onde aparcar e tamén ao pé está o campo da festa onde se pode deixar o coche.

A igrexa é románica dos S. XII/XIII e foi reconstruida no S. XVIII. Da época románica ten a ábsida.

Durante estes últimos anos, esta igrexa sufreu unha profunda rehabilitación. Foi aberta ao culto de novo o ano pasado, 2024.

Igrexa de S. Cibrao de Montecubeiro

Durante as últimas obras, recuperouse este pórtico e realzáronse as pinturas entre outros traballos. Aquí houbo unha comunidade de Frades Dominicos que estaba irmandados cos de Lourenzá.

Pórtico da igrexa

Ao redor da igrexa hai dependencias do que foron as vivendas dos monxes, totalmente en ruinas.

No adro da igrexa colocaron no 2003 un monolito como lembranza aos asasinados nesta parroquia durante a Guerra Civil. Pesa 10 toneladas e ten o nome de 15 vítimas da represión franquista.

 Diante da igrexa hai tamén un cruceiro do S. XVIII e varias edificacións en ruina.

Nada menos que 37 parroquias ten o concello de Castroverde, o que dá idea da extensión deste municipio. Partimos polo tanto desta parroquia e pasaremos por varios lugares da mesma nesta ruta. Tamén pasaremos pola de Pena.

Iniciamos a camiñata por estrada, contemplando os prados e gando desta parroquia. O día está gris e chove de cando en vez.

Na foto vemos a capela de Santa Petronila no lugar de Montecubeiro chamado Barreiro. Foi restaurada no ano 2000.

Capela de Santa Petronila.

Seguimos aínda por asfalto, por unha solitaria estrada.

O 2º cruceiro posto en valor nesta ruta é o de Cogula ou Cubula, lugar que pertence tamén á parroquia de Montecubeiro.

Cruceiro de Cugula

Ao pé do cruceiro anterior , deixamos o asfalto para meternos por un camiño.


Despois do moito que choveu este outono/inverno, hai tramos no camiño que levan auga.


Neste tramo, chegando á Pena, complícase o percorrido. Son uns poucos metros de camiño anegado polo que baixa un rego.


Non só hai auga, as silvas tamén dificultan o paso. Unha boa roza lle fai falta a este tramo.

En Pena está o Hórreo de Piñeiro, de estilo asturiano, foi propiedade da familia Novo (últimos inquilinos do Pazo de Carballedo) e forma parte dun antigo conxunto etnográfico antes da desaparición de numerososo hórreos na parroquia ao longo do S. XX.

                                                                     Hórreo de Piñeiro

Pena está dividida en dúas partes, unha parte máis no alto, onde está o hórreo e accedemos á parte máis baixa a través deste fermoso camiño. (Tamén se pode baixar por estrada e hoxe mellor fora porque volvemos a enzoufarnos na auga e na lama).

En Pena chamounos moito a atención o ben amañadas que están practicamente tódalas casas.

Outra vista de Pena.

En Pena hai casas de recente construcción e outras antigas de pedra que destacan polo seu tamaño enorme. Na foto vemos o antigo lavadoiro ben coidado ao pé dunha fermosa fonte.

Que gusto dá ver un concello que pon en valor os seus elementos etnográficos! Neste caso a Fonte de Amoreira.

Fonte de Amoreira

Ao abeiro das penas que dan nome á parroquia está a igrexa. É sinxela e de estilo neoclásico. É difícil poder fotografala enteira.

Igrexa de Pena

Ao pé da igrexa está o antigo cemiterio, moi pequeno, e digno dunha visita.

Abandonamos as casas de Pena (o nome venlle dun promontorio rochoso que foi un antigo fortín) por un fermoso camiño de bo andar.

Dous tercios, aproximadamente, da poboación activa de Castroverde está inmersa no sector primario, fundamentalmente dedicados á producción láctea e cárnica, sendo tamén moi estimable e progresiva a súa repoboación forestal. 

Deseguida chegamos a Carballedo, dentro da mesma parroquia de Pena. Aquí hai un pazo enorme construido no S. XVII. Ten unha portada nobre e dous enormes escudos. É chamado Pazo de Carballedo ou Pazo de pena.

Pazo de Carballedo, que está á venda

O pazo conta ademais cun forno ao pé que destaca pola descomunal cheminea. 

Tamén conta cun lavadoiro e unha enorme finca. O pazo é de titularidade privada e leva á venda dende 2018. Arrancou cun prezo de venda de 750000€ e agora está en 450000€. O concello di que non pode compralo ao serlle imposible asumir ese gasto e despois hai que restauralo...

Outra vista do Pazo.

Pazo de Carballedo

Despois de Carballedo, pillamos cara ao Monte Monciro onde hai eólicos. A pista parece aberta de non hai moito.

Non chegamos aos eólicos porque se nos facía tarde, así que deixamos a pista anterior que nos levaría a eles e pillamos outro camiño á man dereita, deixando tamén polo tanto a ruta oficial.

Tivemos tamén que sortear este pequeno tramo con auga. Choveu tanto esta temporada que hai auga en todas partes.

Estamos atravesando un bidueiral.

A bidueira é unha árbore moi nosa e da súa madeira facíanse antigamente as zocas.

O camiño que traemos desemboca nun punto ao que chegariamos se désemos a volta por Monciro. Aí voltamos a pillar o track de antes. Andamos uns metros por estrada ata pillar o camiño que vemos á dereita.

A medida que subimos, vemos á esquerda a aldea de Sarceda que pertence tamén á parroquai de Montecubeiro.

Estamos agora inmersos nun bosque autóctono de folla caduca.

Pasamos pola aldea de Pumarín, tamén da parroquia de Montecubeiro. Aquí vive moi pouca xente, hai casas totalmente abandonadas.

Nunha casa de Pumarín vimos un coche e unha chimenea que botaba fume, así que alguén vive aquí.

Castroverde  rebasa por moi pouco os 2000 habitantes. Esta bisbarra vén de padecer unha dolorosa purga demográfica, que a atenazou ó longo de todo o século XX.

Pumarín

Estamos xa chegando ao punto de inicio que está nunha zona ben alta, a case 700m. de altitude.

Ao pé da igrexa está o "Campo da Festa"

Xa estamos de novo no punto de inicio.

Así rematamos esta interesante ruta. Para xantar non atopei nada en Castroverde porque ao non ser día de Feira, o restaurante principal que hai estaba pechado. Tivemos que desprazarnos (10 minutos) ata Mosteiro, capital do concello de Pol, para poder comer. Despois de intentar facelo no restaurante Canadá (Chamei un montón de veces e sempre comunicaba) tivemos que comer no restaurante Agustín. Comemos bastante ben (o caldo de repolo estaba moi bo) Eso si, o comedor é grande e ía algo de frío.

Páxinas web empregadas:

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/castroverde/2024/02/08/montecubeiro-reabre-sabado-iglesia-tras-profunda-reforma/00031707410568985364503.htm

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/2003/08/23/piedra-10-toneladas-recuerda-fusilados-montecubeiro/0003_1932360.htm

ROTEIRO POLO VAL DO RÍO TÓRDEA (CASTROVERDE)

Hai xa uns cantos anos fixemos a nosa 1ª ruta no concello de Castroverde, a de Soutomerille, que se pode ver AQUÍ.

Hoxe volvín a este concello para realizar unha bastante máis longa pero tamén fácil e moi fermosa, cuns bens patrimoniais naturais e etnográficos extraordinarios.

Castroverde é un concello que pertence á provincia e á Comarca de Lugo e que rebasa por moi pouco os 2000 habitantes. Esta bisbarra vén de padecer unha dolorosa purga demográfica, que a atenazou ó longo de todo o século XX.

Dous tercios, aproximadamente, da poboación activa de Castroverde está inmersa no sector primario, fundamentalmente dedicados á producción láctea e cárnica, sendo tamén moi estimable e progresiva a súa repoboación forestal. 

Características da ruta:

Lonxitude: 18 km.

Dificultade: fácil

Ruta circular moi ben sinalizada pero mal acondicionada nalgún tramo.

A miña valoración: 🔆🔆🔆🔆🔆

o meu track en WIKILOC

Descripción:

En lugar de empezar onde está o panel indicador e inicio da ruta, eu empecei algo máis abaixo (uns 100 m. máis)

Oficialmente, a ruta empeza AQUÍ.

Os primeiros 500m. son por estrada. Estamos na parroquia de Pereiramá. Á volta atravesaremos o seu único núcleo poboacional.

Ao torcer á dereita, a estrada convértese nunha pista de uso agrícola:

E un pouco despois, en camiño de carro.

Despois voltamos sair a unha estrada local que nos vai levar a Espasande.

Tódalas estradas polas que vai este percorrido son así, entre carballeiras.

A poboación de Castroverde dedícase maioritariamente á gandaría e veremos moitos prados e silos:

A igrexa de Santiago de  Espasande é sobria e está restaurada. É románica do S. XII con algún elemento do S. XIX.

Igrexa de Santiago de Espasande

Sinxelos canzorros na ábside semicircular:

Igrexa de Santiago de Espasande

Deseguida atopamos unha fermosa fonte, é a Fonte da Bica ou de Goldrao en cachotería de granito e que ten unha lenda:

Cóntase que había na casa de Neira unha vella chamada Marica que tiña por costume ir buscar auga a esta fonte. Un día cando ía coa súa sella por auga atopou ao pé da fonte un año estarricado enfouzado de lama e morto de frío. Marica colleuno e levouno no colo para a súa casa.

Ao calor do lume da lareira, o año foise espelindo, empezou a dar voltas sobre sí mesmo e fuxíu pola cheminea dicindo:

Jujurujú, jujurujú, Marica de Neira quentoume o cu.

Fonte da Bica

Vemos a aldea de Espasande, única entidade de poboación da parroquia. Aínda non ten 70 habitantes.

Espasande

Esta fonte, tamén en Espasande, non tivo a mesma sorte ca anterior. Tamén restaurada en granito, aparece totalmente abandonada.

Fonte do Pacio

Dende Espasande ata Goi imos por un camiño ben fermoso:

Camiño a Goi

Non me estraña que se chame Castroverde este concello:

Camiño a Goi

Chegando a Goi o 1º que vemos son granxas grandes de gando.

Santa Mª Madalena de Goi é unha das parroquias máis pequenas de Castroverde. Aínda non ten 40 habitantes.

                                                                 Goi

Xa víramos en Espasande grandes casonas e en Goi non son menos grandes...

Goi

Despois de atravesar esta aldea atopamos o Carballo de Goi "de idade avanzada e impresionante porte" di no cartel que está ao pé.

Carballo de Goi

No medio dunha fermosa carballeira temos a igrexa de Santa Mª Madalena  que foi erixida sobre un prehistórico castro que conserva indicios de ter sido unha gran fortaleza. A igrexa é sinxela e dos séculos XVIII e XIX.

Igrexa de Santa Mª Madalena en Goi

 Ao pé da igrexa hai tres sartegos que semellan corresponder a dous adultos e au neno/a e están datados entre os séculos IX e XII

Sartegos medievais.

Frente á igrexa hai unha "casiña" que en realidade é a casa de mortos, xa que alberga unhas sepulturas. Na foto vese parte da inmensa carballeira na que se atopa a igrexa e os sartegos, derriba dun antigo castro.

Saimos da carballeira directamente á estrada:

Aos poucos metros vexo unha indicación para ver os Muíños de Goi ou de Fole a 200m. Aló vou.

Son dúas edificacións es estado de total abandono, así como o acceso ás mesmas.. O edificio maior foi un muíño fariñeiro e o menos tamaño foi unha central hidroeléctrica ou fábrica da luz antiga.

Muíños de Goi ou de Fole

Volvo de novo á estrada para seguir coa ruta e cruzo unha ponte sobre o río Tórdea:

Río Tórdea

Seguimos por estrada, pola que non atopamos a ninguén. 

 

Nun determinado punto, os sinais mándannos coller á dereita e saí o fago aínda que o camiño "promete..."

Facía falta que o rozaran un pouco...menos mal que os anos de experiencia nesto do sendeirismo me ensinaron a camiñar sempre preparada: con boas botas e pantalón longo...

O sendeiro mellora un pouco despois e vexo o sinal que anuncia a Fonte da Torre a 30 m.

Hai tempo que ninguén pasou ver esta fonte...o carreiro case está desaparecido:

Cando cheguei á fonte a sorpresa foi maiúscula!! Resulta que me atopei unha fonte restaurada como poucas vin, moi grande con 5 canos, lavadoiro... en granito e lousa...unha fonte que non merece ter un acceso tan abandonado!!

Fonte da Torre

 

Este é o aspecto da Fonte da Torre e do acceso para chegar a ela.

Fonte da Torre

Dende a fonte anterior, o carreiro desemboca desiguida na estrada que nos vai levar á seguinte aldea.

Pero só imos uns 20 m. por estrada xa que deseguida os sinais nos mandan coller o camiño que vamos á esquerda:

Un fermoso camiño que nuns poucos metros nos vai achegar á Tórdea.

S. Tomé de Tórdea é outra parroquia formada por un só núcleo de poboación que no ano 2019 contaba con 62 veciños. As casas como en todo o concello, enormes!

Tórdea

A igrexa de S. Tomé de Tórdea é probablemente de orixe prerrománico (Séculos VIII-X) e consérvanse algúns elementos desta época. A igrexa actual é froito das restauracións realizadas entre os séculos X-XVI

Igrexa de S. Tomé de Tórdea

Igrexa de S. Tomé de Tórdea

Continuamos uns metros por asfalto pero a verdade  que con esta paisaxe (agora bidueiras) e como non pasa ningún vehículo, pouco nos importa:

Deseguida pillamos á esquerda

Pasamos por diante dun muíño:

E voltamos a desembarcar na estrada pero só a cruzamos:

Cruzamos a estrada anterior para seguir por outro camiño fermoso:

Vemos prados e vacas, testemuña da ocupación principal das parroquias deste concello:

Estou xa noutra parroquia, na de Uriz.

A igrexa de Santa Mª de Uriz é de estilo románico tardío e ten unha ábside semicircular.

Incrustado no muro vemos un peto de ánimas baleiro.

En Uriz como en tódalas parroquias polas que paso, hai casas inmensas.

Abandono Uriz por este fermoso camiño:

Camiño uns metros por estrada ata pillar á esquerda.

Vou entre carballeiras.

E tamén vexo prados:

E estou xa noutra parroquia, na de Cellán do Mosteiro.

Ata agora vin enormes carballeiras e carballos de moita idade. Agora atopo tamén unha árbore senlleira pero neste caso trátase do castiñeiro da Pumarega.

Desviándome da ruta só uns metros, vexo o Pazo de Cellán, claro exemplo do barroco do S. XVIII.

O Pazo ten unha torre de tres pisos e dous grandes escudos na impresionante fachada.

Outra inmensa casa que non sei se foi tamén un pazo xa que ten un pombal no prado.

Cellán de Mosteiro encantoume! Todo tan verde e ben coidado!!

Esta é a entrada dunha casa que ten este xardía tan grande e precioso!!

Outra fonte que vemos en Cellán é a Fonte do Ouro, que "foi restaurada no 2020 polo concello en colaboración do veciño Guillermo Piñeiro Fernández, da Casa de Tamaredo que aos seus 89 anos fixo memoria de como estaba a fonte e a súa contorna cando el era neno. Recoñecendo cada pedra que aparecía, moitas delas levaban máis de 60 anos enterradas na lama..."

Fonte do Ouro

Un poquiño máis arriba da fonte temos as ruinas da Vella Igrexa de S. Pedro edificada sobre un pequeno outeiro e que foi abandonada no último terzo do S.XX ao construirse unha nova igrexa. Alberga vestixios dun pequeno mosteiro que existíu neste lugar no S. XII

Vella igrexa de S. Pedro

 A igrexa, que ten lápidas ao seu redor, aparece totalmente abandonada.

Igrexa vella de S. Pedro

Podemos ver aínda o arco, as pinturas do altar maior e a entrada do que era a sancristía...

Igrexa vella de S. Pedro

A continuación, o percorrido métenos por un camiño nun estado lamentable:

O percorrido está super ben sinalizado pero en cambio algíuns tramos do mesmo están case impracticables:

Camiños e carreiros fermosos polos que xa case ninguén pasa...

Estamos noutra parroquia: A Pumarega

Este edificio é o Pazo de Fornos que parece estar en proceso de restauración.

Pazo de fornos

A igrexa de A Pumarega mestura diferentes estilos como románico, renacentista, neoclásico e barroco.

Igrexa de A Pumarega

A partires de A Pumarega empeza un camiño que no seu primeiro tramo, xusto ao principio, moito me deu que cruzar xa que non sabía onde pisar para non afundirme na lama debido ao paso de tractores.

O tramo en mal estado é moi curto e deu lugar a outro fermoso tramo, pero agora son soutos o que vexo.

Un souto

 Hai que atrvesar este rego. Ao pé del foi o meu comedor dese día.

 Sigo entre soutos:

E saio a unha estrada xa en O Vilar, pertencente a outra parroquia: Cellán de Calvos.

Inmenso caserío que vemos en Vilar.

Nesta zona hai importantes afloramentos rochosos:

Neste percorrido son máis abundantes as carballeiras pero tamén hai soutos:

Souto

E cruzo outra aldea: Cellán de Calvos e como non podía ser menos, tamén con grandes casas de pedra.

Cellán de Calvos

 

A igrexa é de sólidos muros de granito e debe haber tempo que aí non hai celebración ningunha, xa que o entorno á mesma aparece bastante descoidado.

Igrexa de Cellán de Calvos

Prosigo o percorrido entre soutos.

A fermosura desta ruta queda grabada na retina e neste blog:

 

Vexo ao lonxe a última aldea pola que hoxe vou pasar e dende a que partín: Pereiramá

A igrexa de S. Xulián de Pereiramá é de tradición románica pero de construcción posterior

Igrexa de S. Xulián de Pereiramá

Atraveso Pereiramá:

 Deseguida chego ao punto de partida.

Unha rutaza que pasa por  8 parroquias que ten bens patrimoniais e naturais impresionantes, que está moi ben sinalizada pero tamén ten algúns tramos en malas condicicións.

Páxinas web consultadas: https://concellodecastroverde.gal/