RUTA DO RÍO PELAMIOS + BETANZOS

 Eu xa coñecía Betanzos e tamén parte da ruta do río Pelamios nas Carañas (parroquia de Tiobre) Hoxe quixen unir estes dous percorridos e quedou unha ruta super interesante pola fermosa e histórica cidade de Betanzos e polas 3 Carañas (de Abaixo, do Medio e de Arriba) Esta zona é menos coñecida pero garda unha fermosura especial ao logo do río Pelamios cos muíños, fontes e cascadas que iremos atopando.

Características da ruta:

Lonxitude: 5 km.

Dificultade: fácil

Ruta circular sen sinalizar. O meu track en WIKILOC:

Descripción:

Para realizar esta ruta, partimos do Parque Pablo Iglesias, onde hai bo sitio para aparcar.

Parque Pablo Iglesias

Cruzamos a estrada e a ponte peonil sobre o río Mendo. Este río nace en Curtis e desemboca aquí, en Betanzos, no río Mandeo. 

Ponte peonil sobre o Mendo

O río Mendo, desembocando no Mandeo.

O Mendo desembocando no Mandeo

Ao fondo do río Mendo, vemos a Ponte Nova. Esta ponte foi construida no S. XIX cando se ensanchou a cidade e sustitueu a outra do S. XVI.

Ao lonxe, a Ponte Nova

A ponte do tren construeuse para a liña férrea Betanzos-Ferrol no 1905 e foi restaurada no 1983.

O Mandeo é un río con moita vida: lanchas de todo tipo, barquiños pequenos, piraguas...surcan este río.

Ao outro lado do río, vemos as letras da palabra Betanzos que están impresas nus cubos que polos outros lados levan fotos a tamaño moi grande sobre festas, costumes e tradicións da cidade.

 

A Ponte de Madeira foi construída en 1992 co fin ter un acceso só peonil dende as dúas beiras do río Mandeo.


Os cubos vistos polo outro lado:


Empezamos a ruta do Río Pelamios, pouco coñecida e que está mesmo ao lado da cidade.

No pasado existiron ata 28 muíños , debido á proximidade da cidade de Betanzos e á  gran población que habitaba nesta zona. Hoxe consérvanse 19. O 1º muíño que vemos está en ruinas.

Muíño do Tarabelo

Antes da chegada do plástico, a industria do coiro tivo gran importancia e no S. XIX Galicia foi a 1ª zona de España en producir peles curtidas que era empregadas para facer odres, arneses, correas, cinchas, zocas, botas...

Neste S. XIX en Betanzos houbo varias fábricas de curtidos. Neste lugar á beira do río Pelamios houbo unha que acabou pechando pouco despois de 1932 co declive da industria do coiro en Galicia.

Antiga fábrica de curtidos.

Esta ruta é coñecida como "Ruta dos Muíños de Pelamios" ou como "Ruta das Carañas" porque pasamos polo medio desta aldea que en realidade son 3 (Caraña de Abaixo, do Medio e de Arriba) e que pertence á parroquia de Tiobre.

O Pelamios , que é case un rego en vez de río pero que leva moita auga, vai desembocar ao Mandeo. Pontiñas de madeira que levan a vivendas salvan o Pelamios.


Tamén hai fontes. Esta é a 1ª que vemos, en Caraña de Abaixo.

Cando chove (e este outono/inverno chove moito) o chan está moi húmido e hai que levar coidado con non esvarar.

Vemos un letreiro que di "Muíños de Cubo".

Os muíños de tipo cubo teñen como elemento principal máis característico un gran cubo de pedra vertical por onde recollía a agua do rego. Este muíño aproveitaba a agua almacenándoa no cubo e era soltada  a presión cara ao rodicio cando era necesario.

                                                                              Muíño de Cubo

    Unha casa en mal estado que chaman "A casa do Labrego"                                                   

Casa do Labrego

O percorrido é unha continua sucesión de muíños e pequenos saltos de auga.

De cando en vez tamén se ven rodas dos muiños.

Pasamos popr debaixo dunha ponte onde hai un carro moi restaurado e como aí non se molla, consérvase mellor.

Chama a nosa atención esa casona que tamén é un muíño e que viveu mellores tempos. Estamos en Caraña do Medio.

A forza coa que baixaba a auga:

A Fonte do Cosme na Caraña do Medio:

Por aquí pasa tamén o Camiño Inglés a Santiago.

Estamos na Caraña de Arriba e a punto de finalizar este fermoso percorrido pero non a ruta.

Voltamos a Betanzos por onde vai tamén o Camiño Inglés e pasamos pola igrexa de Santa Mª das Neves-Remedios. É de estilo renacentista dos S. XVI e XVII. É chamada "dos remedios" porque se le atribúen á Virxe remedios e curacións para diversos males.

                                      Igrexa de Santa Mª do Camiño-Remedios

A uns metros da igrexa hai unha fermosa fointe en granito:

 

E un cruceiro:


A fachada principal da igrexa:


Baixamos pola rúa Nosa Señora do Camiño onde vemos casas con corredores e balcóns.


E entramos en Betanzos cruzando A Ponte Vella sobre o Mandeo.  Esta ponte xa existía en 1219. Ten unha lonxitude de 59m. e está formada por cinco arcos de medio punto.

Este edificio é o Convento das Agostinas Recoletas que ocupa o solar do desaparecido Hospital da Anunciata. Foi construído nos séculos XVIIe XVIII. Aquí aínda viven monxas en clausura que no 2023 pedían axuda para reparar algunhas duchas, grifería...etc

Convento das Agustinas Recoletas

 Na Praza Antolín Faraldo Asorey destaca a súa estatua.

"Escritor, xornalista e un dos ideólogos do movemento provincialista, xermolo do nacionalismo galego."

"Na historia apréndese a liberdade"

O entrecomillado é o que reza na súa placa.

                                                     Praza Antolín Faraldo

 Xunto a Ponte vella temos a Porta da Ponte Vella debaixo de vivendas que seguen a conservar o seu aspecto de antaño. A porta é do S XV e segue a conservar o seu arco oxival. Agora mesmo, vimos tapadas as casas antigas que ten esta porta encima. Debe haber traballos de rehabilitación.

Betanzos é dos municipios máis pequenos da provincia de A Coruña á que pertence. Coñecida tamén como Betanzos de los Caballeros, foi unha das 7 provincias do Antigo Reino de Galicia.

O poder que tivo esta vila na época medieval vese en dous feitos que aconteceron no S. XV: foi nomeada cidade (1465) e foille concedido o privilexio de celebrar unha feira anual(1467)

O seu casco histórico é un dos mellores conservados de Galicia e foi declarado Conxunto Histórico-Artístico no ano 1970.

As rúas de Betanzos son empinadas. 

A Porta da Vila estaba situada neste lugar. Foi derrubada no 1872  por causa dos ensanches que houbo que facer na cidade.

Esta porta era o principal acceso á cidade amurallada e tiña 3 escudos que podemos ver na fachada desta vivenda.

 Chegamos á praza con máis actividade e que é un punto de encontro e reunión dos habitantes de Betanzos: a Praza García Naveira ou Praza do Campo da feira.

Praza García Naveira

Esta Praza recibe o nome de García Naveira como agradecemento a dous irmáns deste municipio que emigraron a Arxentina e fixeron fortuna axudando a fundar varias obras sociais en Betanzos. Unha estatua dos mesmos preside esta praza.

Unha rúa que parte da praza anterior.

A igrexa de Santo Domingo é de mediados do S. XVI e contrueuse sobre unha antiga capela coa chegada a Betanzos dos dominicos. É de estilo renancentista-barroco. Destaca a súa torre do S. XVIII. O globo de S. Roque bótase dende esta torre o 16 de agosto. A carón da Torre, edificouse o convento de San Domingos que tras a desamortización de Mendizabal en 1835 deixou de ser convento e os dominicos foron expulsados de Betanzos. Actualmente alberga a Biblioteca, o Arquivo Municipal e o Museo das Mariñas.

Outra vista da praza:

Praza García Naveira

Este fermoso edificio foi pensado para albergar o Arquivo do Reino de Galicia pero nunca desempeñou esa función. Hoxe alberga actos de caracter social e cultural nas súas diferentes salas.. Na parte inferior, debaixo das escaleiras de entrada, atopamos a Oficina de Turismo.

A casa que observamos diferente das demais, con balcóns exteriores e tellado negro pertenceu a Juan García Naveira que retornou da Arxentina para vivir en Betanzos.

A Praza conta cunha fonte de Diana cazadora, imitando a que hai no museo parisino do Louvre.

O edificio da esquina é o antigo Colexio de Orfas que acollía a nenas sen pais e coidábanas e educábanas para casar.

A fachada do edificio é neoclásica, levantado no S. XVIII. Na fachada sobresae un balcón de ferro sostido por 4 gárgolas e derriba o blasón da cidade.

Estamos agora na Praza da Constitución onde hai monumentos importantes.

Praza da Constitución

O fermosísimo edificio que vemos debaixo é o Centro Internacional de Estampa Contemporánea (CIEC) O edificio que ocupa é coñecido como Casa Núñez. O piso superior está destinado a vivenda e nel vive un descendente da familia Núñez que é impulsor e director da Fundación CIEC. Este Centro ten como obxectivo promocionar e difundir as artes plásticas en xeral e a arte gráfica en particular.

É un edificio modernista contruído no 1923 e foi o 1º banco e Casa comercial da cidade.

Centro Internacional de Estampa Contemporánea.

Outra vista da Praza da Constitución co edificio de frente da Casa do Concello e nun lateral, a igrexa de Santiago e o Pazo de Bendaña.

 O Pazo de Bendaña, (en 1º termo na foto, de pedra con arcos) construído no S. XV, hoxe é a Delegación de Facenda.

Adosada á igrexa de Santiago  temos a Torre do Reloxo ou Municipal do S. XVI de case 18 m. de altura.

Pazo de Bendaña e Torre do reloxo

 O edificio que alberga o concello é de estilo neoclásico, deseñado no S. XVIII por Ventura Rodríguez.

Casa do Concello

Pegada ao Pazo Bendaña, está a igrexa de Santiago que data do S. XV e constitúe unha mostra de transición do románico ao gótico. En 1900 foi reconstruída a fachada maior e suprimeuse a única torre que tiña e fixéronse dúas rematadas por longas agullas de cemento.

Frente á fachada principal da igrexa de Santiago temos o Palacio de Lanzós con esta enorme torre. Actualmente alberga un establecemento hosteleiro.

Pazo de Lanzós

As rúas de Betanzos conservan un pasado gremial como demostran os nomes que levan.

O Mercado Municipal está ubicado neste fermoso edificio que foi rehabilitado o ano pasado.

 

Así atopamos a Igrexa de Santa Mª do Azogue, tapada debido a obras de restauración.

Así foi como a vimos no 2021. A igrexa de Santa Mª do Azogue foi edificada nos séculos XIV e XV patrocinada  por Fernán Pérez de Andrade. Fernán Pérez de Andrade foi un cabaleiro galego. Os Andrade, sobre todo na zona de Ferrol, Vilalba e Pontedeume, foron unha das familias máis influintes da época.

Esta igrexa é de estilo gótico ao igual que a de Santiago que xa vimos e que a de S. Francisco que temos ao pé da de Santa Mª do Azogue. Por algo se di que Betanzos é a capital do gótico galego.

Grazas ao mecenazgo tamén de Fernán Pérez de Andrade foi construida esta igrexa monumental no S. XIV.

No interior do templo destaca a ampia colección de sarcófagos de diferentes membros da familia dos Andrade, hasta un total de 16, que constitúen o elemento histórico artístico máis interesante do templo.

Na nosa anterior visita, vimos estes sacófagos que impresionan de verdade.

O sepulcro de Pérez de Andrade está sostido por un óso e un xabaril. Este último é o símbolo da Casa de Andrade. O sartego está pechado cunha laxa de granito coa estatua xacente do cabaleiro.

Este fermoso edificio ao pé de S. Francisco, ten nos baixos un restaurante, A Cova do Frade que foi hoxe o lugar que escollemos para xantar. Non é barato pero a comida estaba boa e o lugar é moi acolledor.

Ao pé da igrexa de S. Francisco houbo un convento franciscano. Os frades foron expulsados coa desamortización de Mendizabal, no S. XIX e o mosteiro quedou abandonado perdéndose algunhas salas e o claustro.

En 1914, novos frades ocuparon o templo e o que quedaba do convento inaugurando unha nova residencia, que resultaría queimada (xunto coa igrexa) en 1936, no marco da Guerra Civil. O convento sería reinaugurado en 1955, e ocupado primeiro por relixiosos (ata 1992), e posteriormente por monxas.

Betanzos estivo amurallada e como testemuño conserva 3 portas das 4 que tivo e que daban acceso para dentro da muralla. a máis importante, a Porta da Vila xa dixemos que por desgraza non se conserva. As 3 que existen son a Porta da Ponte Vella pola que xa pasamos, esta na que estamos agora que é a da Porta Nova e a Porta do Cristo que non vimos.

A Porta Nova

A continuación fomos polo Paseo da Galera ás beiras do río Mendo onde atopamos estes hórreos que o concello restaurou.

Un parrulo que "posou" para a foto.

Un fermoso paseo entre o río Mendo e un fermoso parque.

E aquí rematou a nosa andaina de hoxe, visitando esta fermosa e histórica vila e as Carañas da parroquia de Tiobre ao longo do río Pelamios.

Páxinas web consultadas:

https://www.turismo.gal/canle-institucional/turismo-de-galicia/a-axencia?langId=gl_ES

https://galiciapuebloapueblo.blogspot.com/2018/02/nosa-senora-do-camino-betanzos.html

https://es.aleteia.org/2023/06/08/la-comunidad-de-agustinas-de-betanzos-pide-ayuda

https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/22996/porta-de-a-ponte-vella-de-betanzos?langId=es_ES&tp=9&ctre=41

https://es.wikipedia.org/wiki/Pazo_de_Lanz%C3%B3s

https://arteguias.com/convento/convento-san-francisco-betanzos.htm