Esta ruta non está homologada nin sinalizada pero eu quixen facela porque considero que, a pesares de que vai practicamente toda por asfalto, (é o que hai dende que fixeron a Concentración Parcelaria xa que desapareceron os antigos camiños e sendeiros) é unha fermosa ruta con puntos de interese como son a Basílica románica de S. Martiño, o muíño de Peal, a capela do Carme coa súa fermosa área recreativa onde se venera a esta virxe con moito fervor pola xente da zona; tamén cruzaremos por dúas veces o río Centiño, subiremos a Vilela coas súas marabillosas vistas sobre Foz e arredores e pasaremos polos barrios altos de Xinzo e Vilancedoi con fabulosas vistas.
Tamén quixen facela como homenaxe á esta parroquia na que nacín e vivín ata os 22 anos, na que están as miñas raíces, na que teño familia viva e outros xa mortos, onde está a casa patrocial. A parroquia, en fin, á que sempre volvo coa morriña de tempos pasados e coa alegría e a paz que me dá sempre volver a ver aos veciños, á familia, aos prados e montes e a esa basílica, testemuña dos momentos máis importantes da miña vida.
Características
Lonxitude: 8 km.
Dificultade: baixa
Ruta circular sen sinalizar. Deixo o track en WIKILOC para poder seguila
Descripción:
Iniciei pois a ruta ao pé da basílica que é o símbolo máis representativo desta parroquia, de todo o concello e é un referente turístico para toda A Mariña.
A Basílica de S. Martiño é un monumento románico dos S. XI e XII construido sobre outro prerrománico do S. X.
Os contrafortes que ten son do S. XVIII.
Todo empeza no ano 866 cando o obispado de Dumio tivo que abandoar a súa sede na actual Santa Mª de Bretoña, a causa da conquista musulmana refuxiándose en Mindonieto, lugar da actual basílica e que co tempo pasaría a chamarse S. Martiño de Mondoñedo.
Foi sede episcopal. O 1º bispo foi Sabarico e despois tivo outros 14, entre eles a S. Rosendo que máis tarde fundaría o mosteiro de Celanova en Ourense e a S. Gonzalo nos S. XI e XII. Este foi un bispo moi popular ao que se lle atribuen dous miragres: o da Fonte da Zapata (que contarei máis tarde) e o do afundimento dos barcos normandos cando estes invadían as nosas costas.
No S. XII, a raiña Dona Urraca mandou trasladar a sede episcopal a Vilamaior do Val do Brea, cambiando o nome a Mondoñedo en lembranza da anterior sede.
 |
| A Basílica no barrio de Caritel |
A fachada do oeste está considerada a entrada principal á Basílica. Ten 5 arquivoltas con capiteis das columnas sinxelos con adornos de follas e cabezas de animais. O tímpano ten moito valor. Na parte superior da fachada hai un pequeno ventanuco e o campanario.
 |
| Fachada do oeste |
O barrio de Caritel (onde está a basílica) ten cerca de 20 casas, todas elas habitadas agás tres. Dende aquí fun cara a Vilela, outro barrio da parroquia que se atopa nun lugar alto con moi boas vistas. Un barrio moi querido para mín, xa que alí naceu a miña nai e sendo nena e rapaza fun moitas veces cos meus irmáns apacentar as vacas.
 |
| Unha pista asfaltada leva a Vilela |
Mirando á esquerda vese unha plantación de eucaliptos no que eu recordo que chamábamos " O Souto de Marcos" Daquela aínda tiña algún castiñeiro e outras árbores.Dúas casas hoxe baleiras de xente, no lugar chamado "A Casanova"
 |
| A Casanova |
Chegamos a Vilela onde hai tres vivendas, só unha está habitada. |
| Vilela |
Esta é a vivenda habitada de Vilela que pertenceu no pasado á miña familia. |
| Casa habitada en Vilela |
Este barrio, ao situarse nunha zona alta, ten espectaculares vistas sobre A Mariña e sobre O Caritel.Agora toca baixar polo outro lado, polo lugar de Lelle. Dende aquí aínda temos boas vistas:
Ao lado dereito baixa o Rego de Lelle onde medra unha frondosa vexetación:
Hai recunchos fermosos como o da foto cunha fonte rústica rodeada de plantas.
 |
| Recuncho no Rego de Lelle |
Pasamos de novo moi preto da basílica:
No Lugar de Peal, chama a atención este fermoso acivro ao pé do muíño:
O Muíño de Peal, restaurado, alimentábase do Rego que baixa de Lelle e aquí pasa a chamarse o Rego de Peal. Lembro que este muíño moitas veces non podía funcionar porque o rego non levaba a auga suficiente.
 |
| Muíño de Peal |
Cruzamos agora a estrada para seguir as indicacións do Camiño Natural de S. Rosendo que tamén pasa por aquí. E cruzamos o río que baña esta parroquia: o Centiño. É un río estreito que se desborda coas chuvias en moitas ocasións e ademais moi propicio para a pesca. Lembro os pescadores ás beiras deste río.
 |
| Río Centiño e o Rego de Lelle desembocando nel. |
E ao pouco xa vemos o barrio de Bao con oito casas, a metade delas deshabitadas. |
| Barrio de Bao |
Volvemos ao asfalto e cunha moderada subida chegaremos deseguida ao Carme
O Carme é un barrio da parroquia de S. Martiño composto por unhas 10 vivendas das que están habitadas aprox. a metade. O representativo deste barrio é a capela na honra da Virxe do Carme á que acoden xentes de toda a zona e ao redor da que se celebraba ata hai ben pouco unha das romerías máis importantes de toda Galicia, xa que contaba con renomeadas orquetras das que viñan desfrutar miles de persoas (ultimamente sobre todo xente nova dende toda A mariña)
 |
| Capela do Carme |
Campo da festa onde se celebraba a multitudinaria romería.
 |
| Campo da festa |
Ao pé da capela e do campo da festa hai unha inmensa área recreativa con multitude de árbores diversas: castiñeiros, abetos piñeiros...e mesas, banco e barbacoas.
 |
| Área recreativa |
 |
| Área recreativa |
Damos a volta sobre os nosos propios pasos para baixar por onde subíramos. O outono está aparecendo.
 |
| Seguiremos de frente cara a Xinzo |
Chegando a Xinzo temos unha fermoas vistas de Foz e a súa ría. Xinzo é outro barrio da parroquia de S. Martiño, un dos máis grandes despois de Forxán, que apenas ten casas deshabitadas.
 |
| Barrio de Xinzo |
Atravesamos o barrio de Vilancedoi cunhas 10 casas aprox.
 |
| Vilancendoi |
 |
| Vilancedoi |
Pasando polo lugar de As Granxas, actualmente deshabitado, vemos o antigo muíño das Granxas que se conserva en bastante bo estado. |
| Muíño de As Granxas |
Chegando ao Oirín, atopámonos de novo co río Centiño que temos que cruzar. |
| Casa de Oirín e río Centiño |
Entroume pena ao pasar pola Rigueira e ver no que se converteu co paso dos anos e o abandono de moitas fincas: antes podíase ver o río perfectamente dende a estrada, había prados e incluso un lavadoiro no río. Todo desapareceu comido pola maleza.
 |
| A Rigueira |
Estamos chegando ao barrio de Caritel e xa o vemos coa basílica chamando a atención porque un monumento tan magnífico e grandioso se levante nun barrio tan pequeno, tan humilde.
Subo polo aparcamento que non hai moitos anos que foi construido:
 |
| Aparcamento e aseos |
Subimos unhas escaleiras e atopamos unha zona axardinada e un parque infantil:
 |
| Xardíns |
Xa podemos ver a basílica en todo o seu esplendor:
Ao rematar os xardíns, vemos a Fonte de A Zapata. Moita xente non sabe, sobre todo a xente menos de 40 anos e os foráneos que esta fonte estaba situada noutro lugar e era unha fonte monumental, ao meu modo de ver moito máis fermosa que a de agora.
Estaba situada máis arriba, na esplanada que hai antes do seguinte aparcadoiro, frente á basílica. É unha pena que non se atope (sei de moita xente que o intentou) unha foto daquela época porque era unha fonte espectacular, grande, con muros ao redor para sentarse e cun frente de mármore co nome da fonte.
Meu pai, que era un namorado do seu barrio coa fonte, a basílica...escribira daquela que se cambiou esta fonte estes versos:
"...Fuente de la Zapata
un fuerte cambio sufriste,
antes dabas la cara alegre
ahora das el culo triste..."
Facendo referencia a que antes a fonte estaba de cara á basílica e agora está de cu.
 |
| Fonte de A Zapata |
No frente, ten unha inscripción que xa apenas se le e que di:"Fuente de La Zapata,
que brotó según la tradición,
por obra de Gonzalo,
el Obispo Santo"Dise que esta fonte xurdiu como un miragre en época de sequía, xa que a xente carecía de auga, entón o bispo Gonzalo tirou unha zapatilla (de aí o nome de Zapata) e onde caeu naceu esta fonte.
Lenda ou miragre, cadaquén que crea o que lle pareza, a verdade é que a ubicación da fonte non é a máis idónea sobre todo para os que a lembramos no outro lugar.
"...Al cambiarte de sitio
no supieron emplazarte.
Esperemos algún día
vuelvas a ser obra de arte."
Ao pé dos xardíns da basílica, está a casa de Moreda, unha vivenda tipicamente rural co seu cabozo. |
| Casa de Moreda |
E no lado este da igrexa puxeron non hai moito tempo este adefesio de escaleiras, de cemento e cunha varanda metálica, nada acorde co entorno do monumento. A que había antes era unha entrada en rampa con tres escaleiras baixiñas, unha porta metálica tamén pero negra, máis acorde. Patrimonio non deixa facer nada aos veciños nas súas vivendas sen que sexa dentro dunhas normas que eles impoñen como usar materiais nobles como a madeira a pedra ou a lousa, pintar dunhas cores determinadas... a mín paréceme perfecto que controlen eso para que haxa un entorno fermosos e axeitado á basílica pero penso tamén que hai que empezar por dar exemplo dende as administracións!!
Pois vaia fea que queda esa entrada!
 |
| Entrada este actualmente |
Esta é enorme diferenza na mesma entrada, na foto de arriba como está actualmente. Na de abaixo como estaba antes, como eu a recordo.
Non sería moito menos costoso e máis acorde co entorno e coa basílica deixala como estaba aínda que fose restaurando o que fixese falta?
 |
| A mesma entrada antes |
No muro norte da igrexa podemos ver unha porta tapiada e a outra usada na actualidade. Tamén destacan as figuras da cornixa: un ampio repertorio de figuras humanas e animais, algunhas delas en claras actitudes impúdicas.
Non explico máis de esta basílica xa que este blog non é de arte e quedaría moitísimo que contar aínda tanto do exterior como do interior no que destacan as pinturas murais algunhas delas descubertas durante as restauracións feitas nos anos 2007/2008, destacan tamén os seus importantísimos capiteis e unha peza en pedra única no románico español con imaxes que dan lugar a multitude de interpretacións polos expertos.
Esta estrada asfaltada a finais dos anos 60 pegada á basílica, ten debaixo unha calzada romana. Eu lembro perfectamente que lle chamábamos precisamente así, "A Calzada" ao que taparon con alquitrán. Eran tempos nos que se valoraba ante todo a comodidade e o que a xente pensaba que era "progreso".
Esperemos que nun día non moi lonxano poida ver a luz outra vez esa calzada que pouca xente nova saberá que existe.
E así rematei esta ruta que me pareceu preciosa e con elementos moi interesantes e valiosos a ter en conta.
Ningún comentario:
Publicar un comentario